بعد از ارايه ايده ها و طرح هاي مصوب در دولت يازدهم تيرماه امسال بود كه در دومين نشست ستاد احياي درياچه اروميه با حضور دكتر حسن روحاني، رييس جمهور، 10 طرح جديد براي نجات درياچه اروميه به تصويب رسيد و با احتساب طرح هاي قبلي تعداد طرح هاي مصوب نجات درياچه اروميه به 26 طرح رسيد.
حالا از ميان 26 طرح تصويب شده يك طرح آن در آستانه اجرايي شدن قرار دارد. طرح نكاشت در اراضي زراعي شبكه آبياري زرينه رود.
طرحي كه بر اساس آن 50 هزار هكتار از اراضي زراعي در بخش زرينه رود به اجاره دولت درمي آيد و خسارتي كه از محدوديت موقت كشت محصول متوجه صاحبان اراضي مي شود به آنان داده مي شود تا آب اين بخش به درياچه اروميه برسد.
نكاشت چيست؟
طرح نكاشت در مناطق اطراف درياچه اروميه جزو 26 مصوبه ستاد احياي درياچه اروميه است كه اجراي آن در زمان كشت پاييزه يعني از آبان ماه آغاز خواهد شد. مجري اين طرح استانداري هاي آذربايجان غربي و شرقي هستند كه ستاد احياي درياچه اروميه بر آن نظارت دارد.
اعتبارمالي در نظر گرفته شده براي اين طرح ۲۵۰ ميليارد تومان است كه در 45 هزار هكتار از اراضي زراعي آذربايجان غربي و 37 هزار هكتار از اراضي آذربايجان شرقي به اجرا گذاشته مي شود. مدت زمان اجراي اين طرح سه ساله و موقتي است و ميزان مبلغ خسارت افرادي كه زمين هاي زراعي خود را نمي كارند فعلا يك ساله پرداخت خواهد شد. ميزان پرداختي به كشاورزان مبلغ پنج ميليون تومان به ازاي هر هكتار است.
اما اين طرح نيز با واكنش هاي مختلف از سوي نمايندگان مجلس و كارشناسان روبه رو شد كه بخش كشاورزي اين منطقه را به راحتي نمي توان تعطيل كرد.
درياچه اروميه حالا يك كوير است
پروفسور پرويز كردواني پدر كوير شناسي ايران يكي از منتقدان اين طرح است. او معتقد است با وضعيت كنوني درياچه كه تنها 10 درصد از آب آن باقي مانده اولا اميدي به احياي درياچه نخواهد بود و دوما توقف كشاورزي در اين مناطق ضررهاي جبران ناپذير ديگري را متوجه مردم بومي خواهد كرد.
كردواني دراين باره به خبرآنلاين مي گويد: «شرايط درياچه طوري است كه نبايد آب وارد درياچه كرد زيرا در اطراف درياچه چاه هايي حفر شده است كه آب هاي منتقل شده به آن چاه ها نفوذ خواهند كرد. نفوذ اين آب به چاه ها باعث شور شدن آنها و بروز مشكلات ديگري مي شود.»
به گفته او درياچه اروميه در حال حاضر نه يك درياچه بلكه كوير است. كويري بزرگتر از دشت كوير ايران: «تنها 10 درصد از آب اين درياچه باقي مانده كه بيشترش باتلاق است. اين درياچه نمكزار بزرگ است. مانند تشت نمكي مي ماند كه يك ليوان آب داخل آن ريخته شود.»
پدر كويرشناسي ايران مي گويد: درست است كه در قسمت كشاورزي هدررفت آب داريم اما بايد از شيوه اي استفاده كنيم كه آب كمتر مصرف شود، ولي آب در زمين كشاورزي باقي بماند و به درياچه نريزد. دو استان آذربايجان غربي و شرقي در اين سال ها تلاش زيادي براي توسعه كشاورزي كرده اند و حالا نمي توانيم به آنها بگوييم كه كشاورزي را كنار بگذارند.
به گفته او اگر كشاورزي در اين مناطق تعطيل شود بحث كمبود تغذيه مردم و بيكاري كشاورزان مطرح مي شود: بياييم براي مصرف كم آب در بخش كشاورزي و با توجه به شور بودن آب اين مناطق محصولاتي مثل پسته براي كاشت انتخاب كنيم كه آبكمتري نياز دارند.
كردواني مي گويد: با ممنوع كردن كشاورزي جواب نمايندگان مجلس كه مخالف اين طرح هستند را چه خواهند داد؟
در روزهاي گذشته، دولت از اقبال روسيه به محصولات ايراني از كشاورزي تا صنعت خبر داده اند. اما طرح نكاشت از ظرفيت توليد كشاورزي ايران كه بخش بزرگي از آن آذربايجان غربي و شرقي واقع شده، كم مي كند. كردواني دراين باره مي گويد: از طرف ديگر روسيه از سوي آمريكا تحريم مواد غذايي شده و ما مي خواهيم به روسيه مواد غذايي صادر كنيم. از يك طرف كشاورزي را تعطيل مي كنيم و از يك طرف چگونه مي خواهيم محصولات صادر كنيم. خواهش من از مسوولان اين است كه حقيقت را به مردم بگويند.
به فكر راهكارهاي درازمدت باشيم
درياچه اروميه يكي از مهم‌ترين و ارزشمندترين زيست‌بوم‌هاي آبي ايران است. اين درياچه بزرگ‌ترين درياچه داخلي كشور است و به دليل برخورداري از ارزش‌هاي بي‌نظير طبيعي و اكولوژيك به عنوان پارك ملي و ذخيره‌گاه زيست‌كره معرفي شده است.
نزديك به 550 گونه گياهي يك‌ساله و چندساله در ناحيه اكولوژيك درياچه شناسايي شده‌اند. پوشش گياهي غالب اين منطقه شامل گونه‌هاي شورپسند، خشكي‌دوست و آبزي مي‌باشد. درياچه اروميه مركز زمستان‌گذراني پرندگان آبزي مهاجر، به ويژه مرغابي و گونه‌هاي كنار‌آب‌چر است و از اين رو داراي اهميت بين‌المللي است.
محسن سليماني مدير طرح ملي حفاظت از تالاب هاي ايران هدف از طراحي اين طرح را كمك به احياي درياچه اروميه مي داند. اما معتقد است اين روش ها مقطعي هستند و بايد به فكر روش هاي موثر درازمدت بود.
سليماني دراين باره به خبرآنلاين مي گويد: داشتن يك استراتژي مشخص در رابطه با شيوه كاشت در كنار طرح نكاشت مي تواند موثرتر باشد. چون شرايط درياچه اروميه الان در شرايط بحراني قرار دارد. سراغ گزينه هاي مقطعي و كوتاه مدت رفته اند.
او تبعات اجتماعي و از دست رفتن كار كشاورزان را يكي از ضعف هاي اين طرح مطرح مي كند و جهت دهي شيوه كشاورزي را در درازمدت پربازده تر مي داند و مي گويد: حمايت از محصولاتي كه آب كمتري را مصرف مي كنند، گذاشتن يكسري فاكتورهاي تشويقي براي كاشت گياهان با مصرف آب كمتر و يكسري اقدامات بازدارنده اينها همه مكمل يكديگر هستند.
به گفته سليماني اين بار به جاي حمايت از چغندرقند بايد به سراغ محصولات ديگري رفت كه آب كمتري نياز دارند: من خودم با اقدامات تشويقي و بازدارنده موافق هستم. و در طرح نكاشت معتقدم كه بايد تبعات و برآوردهاي هزينه اي آن را به صورت دقيق بررسي كنند.
درياچه اروميه؛ مريضي در حال خونريزي
اما طراحان نكاشت، آن را يك طرح فوري براي نجات درياچه مي دانند و گزينه اي بين بد و بدتر اعلام مي كنند؛ شايد شرايط براي كشاورزان سخت باشد ولي به همكاري آنها احتياج است تا درياچه از وضع وخيم خود خارج شود.
به گفته عيسي كلانتري دبير ستاد احياي درياچه اروميه درياچه آخرين سال خود را مي گذراند و اگر آبي اضافه تر از آنچه در درياچه است به داخل آن ريخته نشود و درياچه خشك شود هيچگاه ديگر درياچه احيا نمي شود: درياچه ممكن است از حالت درياچه دربيايد و تبديل به باتلاق شود مانند باتلاق گاوخوني.
كلانتري به خبرآنلاين مي گويد: به هرقيمتي شده بايد آب تامين كنيم. درياچه الان حالت يك مريض اورژانسي دارد كه در حال خونريزي است اين مريض را بايد نجات داد تا بعد درمان شود. بنابراين چون ما هيچ راهي نداريم مگر اينكه حقابه كشاورزان را براي 3 سال از آنها بخريم. ما براي احياي درياچه به همكاري همه از جمله كشاورزان احتياج داريم.
او در پاسخ به اينكه «كشاورزان و مردم آذربايجان شرقي و غربي سال ها براي توسعه كشاورزي خود زحمت كشيده اند پس زحمات آنها هدر خواهد رفت»، گفت: به هر صورت ما در شرايط عادي نيستيم. بايد بين مرگ مريض و زحمت براي ديگران انتخاب كنيم. اگر 5سال پيش كارهايي انجام مي داديم ممكن بود ديگر اين اتفاقات نيفتد ولي درست در آخرين سال زندگي درياچه هستيم و حاكميت تصميم به نجات درياچه گرفته است چون نجات درياچه نجات منطقه است.
همانطور كه در گذشته در جلسات مختلف توسط مسوولين نجات درياچه عنوان شده بود براي احياي درياچه بايد زرينه رود توسط كانالي به سيمينه رود متصل شود و از آنجا وارد درياچه شود. كلانتري معتقد است اين كار شدني است فقط بايد كارهاي موازي هم با آن انجام شود.
مبلغ در نظر گرفته شده براي هركشاورز بين 4 تا 5 ميليون تومان به ازاي هر هكتار است. كلانتري اين رقم را بيشتر از قيمت اجاره هاي اين زمين ها مي داند: به هر حال اين يك اجبار است ديگر ما بايد بين بد و بدتر يكي را انتخاب كنيم نه بين خوب و خوب تر. ما بايد درياچه را به هر قيمتي است حفظش كنيم. چون اگر درياچه خشك شود و روي آن را رسوب هاي رسي بگيرد اگر آب هم بيايد ديگر اين درياچه احيا نخواهد شد.
